Chodzi o dodane tą nowelizacją art. 47a i 47b. Przepisy te wchodzą w życie w dniu 12 sierpnia 2017 r.
Art. 47a wprowadza zasadę losowego przydziału spraw sędziom i referendarzom sądowym oraz opisuje odstępstwa od niej.
§ 1. Sprawy są przydzielane sędziom i asesorom sądowym losowo, w ramach poszczególnych kategorii spraw, chyba że sprawa podlega przydziałowi sędziemu pełniącemu dyżur.
§ 2. Przydział spraw w ramach poszczególnych kategorii jest równy, chyba że został zmniejszony z uwagi na pełnioną funkcję, uczestniczenie w przydziale spraw innej kategorii lub z innych przyczyn przewidzianych ustawą.
§ 3. Przepisy § 1 i 2 stosuje się odpowiednio do przydziału spraw referendarzom sądowym.
§ 4. Sprawy z zakresu prawa opiekuńczego i nieletnich oraz inne sprawy należące do sądu opiekuńczego mogą być przydzielane według kryterium terytorialnego. Szczególne zasady przydziału mogą zostać ustanowione także w sprawach rejestrowych, wieczystoksięgowych oraz związanych z wykonaniem orzeczeń.
§ 5. W razie przydzielenia sprawy wymagającej nadzwyczajnego nakładu pracy, sędzia sprawozdawca może zwrócić się do prezesa sądu z wnioskiem o wstrzymanie przydziału kolejnych spraw na czas określony. Prezes sądu rozpoznaje wniosek niezwłocznie. Decyzję prezesa sądu wraz z uzasadnieniem doręcza się sędziemu, którego dotyczy, oraz podaje do wiadomości sędziów danego sądu. Od decyzji prezesa sądu sędziemu, którego decyzja dotyczy, oraz grupie co najmniej 10% sędziów danego sądu przysługuje odwołanie do kolegium sądu w terminie siedmiu dni od dnia jej doręczenia albo podania do wiadomości. Uchwałę kolegium sądu wraz z uzasadnieniem doręcza się sędziemu, którego decyzja dotyczy, oraz podaje do wiadomości wszystkich sędziów danego sądu.
Przepis ten zwiększa gwarancje dostępu do bezstronnego sądu. Zmniejsza się możliwość ewentualnego dostosowywania składu do danej sprawy. Podobne konstrukcje prawne obowiązują w procedurze karnej, tj. art. 351 Kodeksu postępowania karnego. Co ciekawe przepisy dotyczące losowego doboru składu orzekającego w procesie karnym zostały również znowelizowane z dniem 01 lipca 2017 r. Zastanawiające może być tylko to, iż ustawa nowelizująco przepisy KPK została opublikowana w dniu 11 marca 2016 r., tym samym vactio legis dla tych przepisów to ponad rok. Natomiast jeżeli chodzi o powyżej komentowane przepisy, będą dotyczyć również procesów cywilnych, a ich vacatio legis wynosi 14 dni. To zdecydowania zbyt krótko, aby dostosować pracę sądów cywilnych do nowych przepisów. Oczywiście zmiana ta wpłynie również na inny aspekt. Wyznaczanie składu sędziowskiego przez przewodniczącego wydziału w obecnym brzmieniu przepisów, pozwalało niekiedy kierować sprawy do sędziów specjalizujących się w danym zakresie, obecnie właściwie taka możliwość zostaje wyłączona. Spowoduje to, iż sędziowie danego wydziału będą mieli teraz przydziale wszystkie rodzaje spraw, tym samym będą musieli zrezygnować ze specjalizacji. Może też to wpłynąć na jakość orzekania, bo sędzia niemający doświadczenia w danych sprawach, będzie musiał przypomnieć sobie ich zakres, a sprawach wymagających większego doświadczenia może prowadzić do wzrostu spraw uchylanych przez sądy II instancji. Jak będzie to wyglądać w praktyce, wkrótce się przekonamy. Chciałbym jeszcze zasygnalizować jedno zagadnienie. Nieco niezrozumiała jest praktyka ustawodawcy, iż niektóre regulacje związane z funkcjonowaniem sądów powszechnych, kształtuje w ustawie o sądach powszechnych, a niektóre w innych ustawach np. w Kodeksie postępowania karnego. Powoduje to, iż może dojść do wątpliwość interpretacyjnych, nie mówiąc o tym, iż regulacje dotyczące podobnej materii, powinny znaleźć się, w tym samym miejscu.
Kolejna art. 47b wprowadza zasadę niezmienności składu orzekającego i określa wyjątki od niej.
§ 1. Zmiana składu sądu może nastąpić tylko w przypadku niemożności rozpoznania sprawy w dotychczasowym składzie albo długotrwałej przeszkody w rozpoznaniu sprawy w dotychczasowym składzie. Przepis art. 47a stosuje się odpowiednio.
§ 2. Jeżeli konieczne jest podjęcie czynności w sprawie, w szczególności gdy wynika to z odrębnych przepisów lub przemawia za tym wzgląd na sprawność postępowania, a skład sądu, któremu została przydzielona sprawa, nie może jej podjąć, czynność ta jest podejmowana przez skład sądu wyznaczony zgodnie z planem zastępstw, a jeżeli czynność nie jest objęta planem zastępstw, przez skład sądu wyznaczony zgodnie z art. 47a.
§ 3. Decyzje w sprawach, o których mowa w § 1 i 2, podejmuje prezes sądu albo upoważniony przez niego sędzia.
§ 4. Zmiana miejsca służbowego sędziego lub delegowanie do innego sądu oraz zakończenie delegowania nie stanowi przeszkody do podejmowania czynności w sprawach przydzielonych w dotychczasowym miejscu służbowym albo miejscu pełnienia służby, aż do ich zakończenia.
§ 5. Na wniosek sędziego lub z urzędu kolegium sądu właściwe dla nowego miejsca służbowego sędziego lub miejsca jego delegowania może zwolnić sędziego z obowiązku rozpoznania części lub wszystkich spraw, w szczególności w razie znacznej odległości od tego sądu do nowego miejsca służbowego sędziego lub miejsca jego delegowania, a także przy uwzględnieniu stopnia zaawansowania rozpoznawanych spraw. Przed podjęciem uchwały kolegium sądu zasięga opinii prezesów właściwych sądów.
§ 6. Przepisy § 4 i 5 stosuje się odpowiednio w przypadku przeniesienia do innego wydziału tego samego sądu.
Pełnomocnikom praktykującym w sądach karnych znana jest zasada, iż zmiana składu sędziowskiego powoduje rozpoczęcie przewodu sądowego od nowa. Orzeczenie sądu może być wydane tylko przez ten sam skład orzekający, który uczestniczył w całym posiedzeniu przeznaczonym do rozpoznania danej sprawy. Wydanie orzeczenia przez inny skład, powoduje iż taki wyrok będzie objęty względną przyczyną odwoławczą z art. 438 pkt. 2 KPK czyli naruszenie norm postępowania, które miały wpływ na jego wynik.
Natomiast pełnomocnicy praktykujący w sądach cywilnych, niejednokrotnie krytykowali praktykę, w szczególności występujących w dużych aglomeracjach, gdzie na kilka wyznaczonych terminów, za każdym razem rozprawa toczyła się przed innym składem. Taka praktyka z jednej strony ułatwiała znacznie zarządzanie sprawami sądowymi, ale z drugiej strony również niejednokrotnie przedłużała postępowanie czy też mogła u strony wywołać poczucie, iż skład sędziowski podejmujący rozstrzygnięcie, nie jest w pełni zorientowany w aspektach sprawy, która rozpatruje. Powyższe przepisy mają zakończyć takie działania i wprowadzić jasne zasady, w jakich sytuacjach możliwa jest zmiana składu. Należy pozytywnie odnieść się do tej nowelizacji, przy tym trzeba też zauważyć, iż przynajmniej w początkowym okresie może to spowodować znaczne przedłużenie już prowadzonych postępowań. Skoro prezes sądu czy przewodniczący wydziału będzie miał możliwość tylko w/w określonych przypadkach dokonać zmiany składu, tym samym wyznaczenie kolejnego terminu może zostać odsunięte w czasie, aż dany skład orzekający będzie mógł do danej sprawy wrócić. Prawdopodobnie też w procesach cywilnych pojawią się sędziowie zastępcy (art. 47 ustawy o sądach powszechnych), których pomimo iż taka możliwość istnieje od 2001 r., w sprawach cywilnych byli powoływani dość rzadko. Naruszenie komentowanych przepisów daje możliwość wskazania w potencjalnej apelacji, naruszenia norm prawa procesowego, które miały wpływ na wynik sprawy. Powstaje przy tym pytanie, jak będzie to wyglądało z czynnikiem społecznym – czyli ławnikami. Oni również są członkami składów orzekających. Nie są przy tym zawodowymi sędziami, a ich udział jest ograniczony do kilkunastu sesji w roku. Dodać, trzeba iż w dużych aglomeracjach, z uwagi na niskie stawki wynagrodzenia ławników, niezwykle trudno znaleźć chętnych do pełnienia tej funkcji. To może spowodować dalsze opóźnienia w przebiegu procesów.
Ogólnie martwi natomiast szybkość wprowadzenia tych modyfikacji przepisów. Wydziały cywilne rozpatrują znacznie więcej spraw niż wydziały karne. Na około 15 milinów spraw (jako sprawę należy rozumieć każdy wniosek sądowy, nie oznacza sprawy, która trafia na wokandę dane pochodzą ze sprawozdania Ministerstwa Sprawiedliwości) , które wpłynęły do sądów powszechnych w 2016 roku, około 2,5 miliona dotyczyło spraw karnych tj. około 16%. Pokazuje to, iż wydziały cywilne (zaliczam do nich również, na potrzeby tego artykułu: ubezpieczenia społeczne, sprawy rodzinne, sprawy z prawa pracy) i sprawy gospodarcze) obsługują znacznie więcej spraw niż wydziały karne. Tymczasem, jak wspominałem to nowelizacja wchodzi w życie w 14 dni od jej publikacji, gdzie czas wejścia w życie podobnych przepisów w procedurze karnej był odsunięty w czasie o ponad rok. Ponadto co chwila wprowadzane są przepisy, których głównym hasłem jest usprawnienie wymiaru sprawiedliwości, jednakże nadal nie idą za tym środki finansowe, które pozwoliłby na rzeczywiste zwiększenie szybkość rozpatrywanych spraw. Każdy z pełnomocników procesowych, ale również obywatel może wskazać, iż największym problemem polskich sądów, jest przewlekłość postępowania. W ostatnich latach zauważalne są zmiany w tym zakresie, ale nadal trzeba ten element poprawiać.
Autor: Radca prawny Maciej Osiewacz
